نارسایی کلیه: علائم، علل، روش های درمان و پیشگیری از آسیب کلیوی

کلیه ها به عنوان یکی از مهم ترین اعضای بدن، وظایف حیاتی مانند تصفیه خون، دفع مواد زائد و تنظیم تعادل مایعات را بر عهده دارند. با این حال، عوامل مختلفی می توانند عملکرد این عضو حساس را دچار اختلال کنند و منجر به مشکلاتی شوند که از آن با نام نارسایی کلیه یاد می شود. این بیماری، اگر به موقع شناسایی و درمان نشود، می تواند زندگی فرد را به طور جدی تحت تاثیر قرار دهد.
در این مقاله قصد داریم علائم اولیه نارسایی کلیه، عوامل خطر آن، روش های تشخیص و درمان و همچنین نکات کاربردی برای پیشگیری از این بیماری را بررسی کنیم. اگر به دنبال اطلاعاتی جامع و کاربردی درباره این بیماری هستید یا در جستجوی راه هایی برای حفظ سلامت کلیه های خود هستید، تا پایان این مطلب همراه ما باشید.
نارسایی کلیه چیست؟
نارسایی کلیه زمانی رخ می دهد که کلیه ها نتوانند وظایف اصلی خود، مانند تصفیه خون و دفع مواد زائد، را به درستی انجام دهند. این وضعیت ممکن است به طور ناگهانی (حاد) یا به تدریج و طی زمان طولانی (مزمن) ایجاد شود. اما قبل از بررسی جزئیات، بهتر است ابتدا با عملکرد کلیه ها در بدن آشنا شویم.

عملکرد کلیه ها در بدن چگونه است؟
کلیه ها دو اندام لوبیاییشکل هستند که در قسمت پشتی شکم و در دو طرف ستون فقرات قرار دارند. این اندام ها وظایف زیر را بر عهده دارند:
- تصفیه خون: کلیه ها روزانه خون را فیلتر می کنند و مواد زائد، سموم و آب اضافی را از بدن خارج می کنند.
- تنظیم تعادل مایعات و الکترولیت ها: این اندام ها نقش کلیدی در تنظیم میزان سدیم، پتاسیم و کلسیم بدن ایفا می کنند.
- تنظیم فشار خون: کلیه ها با ترشح هورمون هایی مانند رنین، به حفظ فشار خون در سطح مطلوب کمک می کنند.
- تولید هورمونها: این عضو، هورمون هایی مانند اریتروپویتین را تولید می کند که برای ساخت گلبول های قرمز ضروری هستند.
عملکرد صحیح کلیه ها برای سلامت عمومی بدن حیاتی است و هر گونه اختلال در آن ها می تواند منجر به بروز مشکلات جدی شود.
👋 نوشته پیشنهادی :
تعریف نارسایی کلیه و انواع آن
نارسایی کلیه به معنای کاهش یا توقف کامل عملکرد کلیه هاست. این بیماری می تواند به دو صورت حاد یا مزمن بروز کند که هر کدام ویژگی ها و دلایل متفاوتی دارند. در ادامه، یک جدول جامع برای توضیح این دو نوع نارسایی ارائه شده است:
نوع نارسایی کلیه | تعریف | دلایل اصلی | علائم | درمان |
نارسایی حاد | کاهش ناگهانی و شدید عملکرد کلیه ها که معمولا طی چند روز رخ می دهد. | – کاهش جریان خون به کلیه ها – انسداد مجاری ادراری – عفونتهای شدید – مصرف داروهای سمی برای کلیه | – کاهش ادرار – خستگی مفرط – تهوع و استفراغ – تغییر فشار خون | – درمان بیماری زمینه ای – دیالیز موقت – درمان سریع علت اصلی |
نارسایی مزمن | کاهش تدریجی عملکرد کلیه ها که معمولا طی چند ماه یا سال رخ می دهد. | – دیابت – فشار خون بالا – بیماری های کلیوی مزمن – بیماری های خود ایمنی | – کاهش اشتها – تورم در دست ها و پاها – خارش پوست – اختلال خواب | – کنترل دیابت و فشار خون – تغییر سبک زندگی – دیالیز بلندمدت یا پیوند کلیه |
علائم نارسایی کلیه
تشخیص به موقع علائم نارسایی کلیه می تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و شانس موفقیت درمان را افزایش دهد. این علائم بسته به شدت و نوع این بیماری (حاد یا مزمن) متفاوت هستند و در مراحل اولیه اغلب خفیف ترند، اما با پیشرفت بیماری، به مشکلات جدی تری منجر می شوند.
علائم اولیه نارسایی کلیه
در مراحل ابتدایی، این عارضه ممکن است علائم مشخصی نداشته باشد یا به صورت خفیف بروز کند. شایع ترین علائم شامل موارد زیر است:
- کاهش انرژی و خستگی مفرط: بدن توانایی حذف مواد زائد از خون را از دست می دهد، که به خستگی و کاهش تمرکز منجر می شود.
- تغییر در مقدار و رنگ ادرار: ممکن است ادرار کمتر از حالت عادی شود یا تغییر رنگ دهد (تیره تر یا کف آلود).
- تورم در دست ها، پاها یا صورت: به دلیل تجمع مایعات در بدن.
- افزایش فشار خون: کلیه ها نمی توانند فشار خون را به درستی تنظیم کنند.
- کاهش اشتها و حالت تهوع خفیف: ناشی از تجمع سموم در بدن.

نشانه های پیشرفته و خطرناک نارسایی کلیه
با پیشرفت بیماری، علائم شدیدتر می شوند و می توانند زندگی فرد را تهدید کنند. این نشانه ها عبارتاند از:
- تنگی نفس: ناشی از تجمع مایعات در ریه ها.
- درد شدید در ناحیه کمر یا پهلوها: به دلیل انسداد یا عفونت در کلیه ها.
- خارش شدید پوست: ناشی از تجمع مواد زائد و اوره در خون.
- اختلال در خواب و بی قراری: که اغلب با گرفتگی عضلات همراه است.
- بوی بد دهان و طعم فلزی: ناشی از افزایش سطح اوره در خون (به نام اورمی).
- گیجی و کاهش هوشیاری: به دلیل عدم تعادل مواد شیمیایی و سموم در بدن.
👋 بیشتر بدانید :
به نقل از Mayo Clinic :
“Kidney failure symptoms are often nonspecific, which means they can also be caused by other illnesses. Because your kidneys are highly adaptable, you may not develop signs and symptoms until irreversible damage has occurred.”
(علائم نارسایی کلیه اغلب غیر اختصاصی هستند، به این معنا که می توانند ناشی از بیماری های دیگر نیز باشند. از آنجا که کلیه ها تطبیق پذیری بالایی دارند، ممکن است تا زمانی که آسیب غیرقابل برگشتی رخ ندهد، هیچ علامتی بروز نکند.)
علل نارسایی کلیه
این بیماری به دلایل مختلفی رخ می دهد که می توان آن ها را به دو دسته اصلی تقسیم کرد: بیماری های زمینه ای و علل دیگر. آگاهی از این عوامل خطر به پیشگیری و درمان بهتر کمک می کند.
بیماری های زمینه ای مرتبط با نارسایی کلیه
- دیابت:
دیابت یکی از مهم ترین علل نارسایی کلیه است. سطح بالای قند خون می تواند به مرور زمان به عروق کوچک کلیه ها آسیب برساند و باعث کاهش عملکرد آن ها شود. این وضعیت به نام نفروپاتی دیابتی شناخته می شود. - فشار خون بالا:
فشار خون بالا می تواند عروق کلیه را تنگ کرده یا به آن ها آسیب برساند. این موضوع عملکرد کلیه ها را مختل کرده و منجر به آسیب کلیه ها می شود. کنترل فشار خون یکی از راه های مهم پیشگیری است.

علل دیگر نارسایی کلیه
- مصرف داروها:
برخی داروها، به ویژه داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن)، اگر به صورت مکرر و در دوزهای بالا مصرف شوند، می توانند به کلیه ها آسیب برسانند. - عفونت ها:
عفونت های شدید یا مزمن در بدن، مانند پیلونفریت (عفونت باکتریایی کلیه ها)، می توانند عملکرد کلیه ها را مختل کنند. - انسداد مجاری ادراری:
مشکلاتی مانند سنگ کلیه، بزرگ شدن پروستات یا تومورها می توانند مسیر جریان ادرار را مسدود کنند و باعث آسیب به کلیه ها شوند.
شناخت علل و علائم نارسایی کلیه، چه در مراحل اولیه و چه در مراحل پیشرفته، برای پیشگیری و درمان موثر حیاتی است. اگر علائمی مشابه موارد بالا را تجربه می کنید یا عوامل خطر در شما وجود دارد، مراجعه سریع به دکتر اورولوژی ضروری است.
روش های تشخیص نارسایی کلیه
تشخیص به موقع و دقیق این بیماری نقش بسیار مهمی در جلوگیری از پیشرفت بیماری دارد. پزشکان از روش های مختلفی برای ارزیابی عملکرد کلیه ها استفاده می کنند که شامل آزمایش های خون و ادرار، تصویربرداری پزشکی و بیوپسی کلیه است. هرکدام از این روش ها اطلاعاتی منحصر به فرد در مورد وضعیت کلیه ها ارائه می دهند.
آزمایش خون و ادرار
یکی از ساده ترین و موثرترین روش ها برای بررسی عملکرد کلیه ها، آزمایش خون است. در این آزمایش، سطح مواد زیر اندازه گیری می شود:
- کراتینین: افزایش سطح کراتینین نشان دهنده کاهش عملکرد کلیه ها است.
- نیتروژن اوره خون (BUN): تجمع نیتروژن اوره در خون می تواند نشانه ای از نارسایی کلیه باشد.
- فیلتر گلومرولی (GFR): این شاخص نشان دهنده میزان تصفیه خون توسط کلیه ها است. کاهش آن به معنی کاهش عملکرد کلیه هاست.
با تجزیه و تحلیل ادرار، پزشکان می توانند اطلاعات دقیقی در مورد وجود پروتئین، خون یا مواد زائد غیرطبیعی به دست آورند. این آزمایش ها به شناسایی علل زمینه ای مانند عفونت یا بیماری های مزمن کلیه کمک می کنند.
تصویربرداری و بیوپسی کلیه
روش هایی مانند سونوگرافی و سیتیاسکن به پزشکان کمک می کنند تا اندازه و شکل کلیه ها را بررسی کنند و مشکلاتی مانند انسداد مجاری ادرار یا وجود سنگ کلیه را شناسایی کنند.
در بیوپسی کلیه، پزشک نمونه کوچکی از بافت کلیه را با استفاده از یک سوزن برداشته و تحت بررسی میکروسکوپی قرار میدهد. بیوپسی کلیه معمولا برای شناسایی بیماری های خاص کلیوی یا ارزیابی میزان آسیب انجام می شود.

روشهای درمان نارسایی کلیه
درمان این بیماری بسته به شدت بیماری و علت زمینه ای متفاوت است. از تغییرات در سبک زندگی گرفته تا درمان های پیشرفته مانند دیالیز و پیوند کلیه، پزشکان گزینه های مختلفی را برای مدیریت این بیماری در نظر می گیرند.
تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی
- رژیم غذایی کم سدیم:
کاهش مصرف نمک می تواند فشار خون را کاهش داده و از آسیب بیشتر کلیه ها جلوگیری کند. - کنترل مصرف پروتئین:
مصرف زیاد پروتئین می تواند بار کلیه ها را افزایش دهد. مشورت با پزشک برای تعیین میزان مناسب پروتئین ضروری است. - هیدراتاسیون کافی:
نوشیدن آب کافی به دفع مواد زائد و جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه کمک می کند. - فعالیت بدنی منظم:
ورزش سبک مانند پیاده روی می تواند به کنترل وزن و کاهش فشار خون کمک کند.
👋 بیشتر بدانید :
دارو درمانی و دیالیز
- دارو درمانی:
داروها برای مدیریت علائم نارسایی کلیه و کنترل بیماری های زمینه ای مانند فشار خون بالا یا دیابت تجویز می شوند. داروهایی که معمولا استفاده میشوند شامل: داروهای فشار خون (مانند ACE inhibitors)،داروهای تنظیم سطح پتاسیم و مکمل های آهن برای پیشگیری از کم خونی - دیالیز:
در موارد پیشرفته، دیالیز کلیه به عنوان یک درمان جایگزین برای تصفیه خون استفاده می شود. این روش به دو نوع تقسیم می شود:
+ دیالیز خونی: خون از بدن خارج شده و در دستگاه تصفیه می شود.
+ دیالیز صفاقی: مایعی درون حفره شکمی تزریق می شود که سموم و مواد زائد را جذب کرده و سپس از بدن خارج می شود.
- پیوند کلیه:
در موارد شدید، پیوند کلیه بهترین گزینه درمانی محسوب می شود. در این روش، یک کلیه سالم از یک دهنده زنده یا فوت شده به بیمار پیوند زده می شود.
شرایط لازم برای پیوند کلیه:
- سلامت عمومی بیمار باید مناسب باشد.
- بیمار نباید عفونت فعال یا سرطان پیشرفته داشته باشد.
- یافتن دهنده سازگار از نظر سیستم ایمنی ضروری است.

پیشگیری از نارسایی کلیه
پیشگیری از این بیماری مستلزم اتخاذ سبک زندگی سالم و آگاهی از عوامل خطر است. با رعایت توصیه های تغذیه ای، کنترل بیماری های زمینه ای و مصرف صحیح داروها، می توان خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد.
تغذیه مناسب برای سلامت کلیهها
تغذیه سالم نقش مهمی در سلامت کلیه ها دارد. برخی نکات تغذیه ای برای حفظ سلامت کلیه ها عبارتند از:
- کاهش مصرف نمک: مصرف زیاد سدیم فشار خون را افزایش داده و به کلیه ها آسیب می رساند. بهتر است از غذاهای فرآوری شده و نمک اضافی پرهیز کنید.
- مصرف متعادل پروتئین: زیاده روی در مصرف پروتئین، به ویژه منابع حیوانی، می تواند بار کلیه ها را افزایش دهد.
- افزایش مصرف میوه ها و سبزیجات: مواد غذایی غنی از ویتامین ها و آنتی اکسیدان ها به دفع سموم از بدن کمک می کنند.
- نوشیدن آب کافی: هیدراتاسیون مناسب، عملکرد کلیه ها را بهبود می بخشد و از ایجاد سنگ کلیه جلوگیری می کند.
کنترل بیماری های مزمن
دیابت و فشار خون بالا از شایع ترین علل نارسایی کلیه هستند. برای کاهش خطر:
- قند خون و فشار خون خود را به طور مرتب کنترل کنید.
- داروهای تجویز شده توسط پزشک را به طور منظم مصرف کنید.
- با پزشک خود درباره تغییرات سبک زندگی مانند کاهش وزن و ورزش منظم مشورت کنید.
مصرف صحیح داروها و پرهیز از مواد مضر
- مصرف داروها:
داروهایی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن اگر به صورت طولانی مدت و در دوزهای بالا مصرف شوند، به کلیه ها آسیب می زنند. همیشه داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنید. - پرهیز از مواد مضر:
مصرف سیگار و الکل عملکرد کلیه ها را مختل می کند. ترک این عادات مضر تاثیر قابل توجهی در سلامت کلیه ها دارد.
زندگی با نارسایی کلیه (مدیریت و بهبود کیفیت زندگی)
زندگی با این مشکل می تواند دشوار باشد، اما رعایت مراقبت های خاص می تواند به بهبود کیفیت زندگی کمک کند. بیماران باید رژیم غذایی کنترل شده ای داشته باشند که در آن مصرف پتاسیم، فسفر و سدیم محدود شود و این کار با مشورت متخصص تغذیه انجام شود. علاوه بر این، مراجعه منظم به پزشک برای نظارت بر وضعیت کلیه ها و تنظیم داروها ضروری است. انجام فعالیت های فیزیکی سبک مانند پیاده روی نیز به حفظ انرژی و کاهش استرس کمک می کند.
از نظر روانی و اجتماعی، حمایت اطرافیان نقش بسیار مهمی در مدیریت این بیماری دارد. اضطراب و افسردگی در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه شایع است و صحبت با مشاور یا دریافت حمایت از خانواده و دوستان می تواند تاثیر مثبتی داشته باشد. همچنین، گروه های حمایتی و انجمن های بیماران فرصت خوبی برای اشتراک گذاری تجربیات و دریافت اطلاعات مفید فراهم می کنند.
سوالات متداول درباره نارسایی کلیه
این بیماری در مراحل اولیه با مدیریت دقیق و کنترل عوامل خطر قابل درمان یا کنترل است. اما در موارد پیشرفته، درمان هایی مانند دیالیز یا پیوند کلیه برای حفظ زندگی ضروری هستند.
افراد مبتلا به دیابت یا فشار خون بالا، کسانی که سابقه خانوادگی بیماری کلیه دارند، افرادی که از داروهای خاص به مدت طولانی استفاده می کنند و افراد سیگاری یا دارای اضافه وزن بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.
خیر، دیالیز تنها زمانی ضروری است که عملکرد کلیه ها به طور قابل توجهی کاهش یابد و بدن قادر به دفع مواد زائد نباشد. در مراحل اولیه نارسایی کلیه، تغییر سبک زندگی، دارودرمانی و کنترل بیماری های زمینه ای ممکن است کافی باشد.